Cytologia – co to za badanie, jak wygląda i kiedy je zrobić?

Cytologia to proste badanie ginekologiczne, które powinno należeć do profilaktyki zdrowotnej każdej kobiety rozpoczynającej współżycie seksualne lub kończącej 21 lat. Wykonywane regularnie pozwala przede wszystkim zdiagnozować nowotwory szyjki macicy we wczesnym stadium, co zwiększa szanse na ich wyleczenie. Co dokładnie wykrywa to badanie, jak przebiega, kiedy zrobić cytologię i jak się do niej przygotować?

Czytaj dalej, a dowiesz się:

• Co to jest cytologia i jakie są jej rodzaje?
• Co wykrywa cytologia?
• Jak wygląda pobieranie cytologii?
• Kiedy najlepiej zrobić cytologię?
• Jak przygotować się do cytologii?
• Jak długo czeka się na wyniki cytologii?
• Jak często robić cytologię?
• Czy można robić cytologię w ciąży?

Cytologia – co to za badanie?

Cytologia ginekologiczna to badanie polegające na pobraniu wymazu z szyjki macicy za pomocą specjalnej szczoteczki. Materiał następnie jest poddawany ocenie mikroskopowej przez cytologa lub histopatologa.

Rodzaje cytologii

Istnieją dwa rodzaje cytologii szyjki macicy:

• cytologia tradycyjna – polega na pobraniu komórek z szyjki macicy oraz naniesieniu ich bezpośrednio na szkiełko laboratoryjne,
• cytologia płynna (LBC – liquid based cytology) – to technika nowsza i dająca nieco większe możliwości diagnostyczne. W przypadku cytologii LBC preparat przygotowuje się do badania poprzez umieszczenie pobranego materiału w pojemniku z płynem utrwalającym. Dzięki temu komórki nabłonkowe są oddzielane od śluzu czy krwi i można je nanieść na szkiełko bez tworzenia nawarstwień komórek. Stąd też inne nazwy tej metody: cytologia cienkowarstwowa lub jednowarstwowa.

Cytologia – co wykrywa?

Cytologia to badanie o charakterze przesiewowym, które wykrywa obecność nieprawidłowych (lub potencjalnie nieprawidłowych) komórek w tarczy i kanale szyjki macicy. Innymi słowy – cytologia umożliwia wychwycenie chorób nowotworowych we wczesnym stadium, czyli na etapie, kiedy nie ma jeszcze odczuwalnych objawów, a leczenie daje bardzo dobre rokowania.

W kontekście tego badania często pojawia się jeszcze jedno pytanie: czy cytologia wykrywa HPV? Klasyczna cytologia tego nie umożliwia. Aby stwierdzić, czy to HPV jest przyczyną nieprawidłowego wyniku, wykonuje się dodatkowo test DNA HPV, który daje informację o zakażeniu i typie wirusa HPV. Typowanie HPV można wykonać jednoczasowo z materiału pobranego na podłoże płynne. Właśnie dlatego rekomendowane jest robienie cytologii LBC.

Cytologia – jak wygląda badanie?

Po umówieniu się do ginekologa na badanie cytologiczne,, lekarz najpierw przeprowadzi standardowy wywiad na temat stanu zdrowia, przebiegu cykli miesiączkowych, ciąż, porodów, przyjmowanych leków itd. Może zapytać o datę ostatniej miesiączki, następnie zaprosi na fotel ginekologiczny.

Pobieranie cytologii z reguły nie trwa długo. Lekarz najpierw wprowadza do pochwy wziernik, a potem za pomocą szczoteczki do cytologii pobiera wymaz z szyjki macicy. Następnie w zależności od rodzaju cytologii ginekolog nanosi materiał na szkiełko (cytologia klasyczna) lub umieszcza w specjalnym płynie (cytologia LBC, czyli płynna). Tak przygotowaną próbkę można wysłać do laboratorium.

Kobiety, które wykonują badanie po raz pierwszy, zwykle chcą wiedzieć jeszcze jedno – czy cytologia boli? Pobranie cytologii jest bezbolesne, choć odczuwalne, gdy lekarz będzie zakładał wziernik. Niektóre pacjentki podczas pobierania cytologii czują moment pocierania szczoteczką, inne – zupełnie nic.

U części kobiet może pojawiać się też plamienie czy delikatne krwawienie po cytologii. Jest to efekt naruszenia tkanek przez dotknięcie ich szczoteczką. Objawy ustępują zwykle po kilku godzinach.

Cytologia – kiedy zrobić badanie?

Nie ma ścisłych wskazań co do tego, kiedy wykonać cytologię (w którym dniu cyklu). Warto pamiętać o tym, by na badanie nie zgłaszać się w trakcie miesiączki. Pobranie cytologii w okolicach 10.-20. dnia cyklu powinno dać najbardziej jednoznaczne wyniki, ale możesz również zrobić cytologię przed miesiączką albo kilka dni po niej, jeśli akurat tak wypada wizyta u ginekologa.

Z wykonywaniem cytologii warto wstrzymać się w przypadku objawów infekcji intymnej, takich jak świąd, pieczenie, upławy czy ból. Najpierw należy wyleczyć stan zapalny.

Cytologia – jak się przygotować do badania?

Badanie cytologiczne nie wymaga specjalnych przygotowań – wystarczy zachowanie higieny jak przed każdą wizytą u ginekologa. Należy jedynie pamiętać, aby na dwa dni przed wizytą u lekarza unikać współżycia i stosowania leków dopochwowych oraz irygacji. Wyjątkowo – u pacjentek po menopauzie – lekarz prowadzący może podjąć decyzję o pobraniu cytologii po wcześniejszej terapii dopochwowej estrogenami (w przypadku zmian zanikowych nabłonka pochwy).

Ile się czeka na wynik cytologii?

Czas oczekiwania na wyniki cytologii – zarówno tej tradycyjnej, jak i cytologii LBC – zależy od laboratorium, które wykonuje badanie. Zwykle trzeba poczekać ok. 2-3 tygodni, ale czasami wyniki są do odebrania już po 7 dniach. Dokładnych informacji udzieli Ci przychodnia, w której wykonano cytologię.

Cytologia – jak często należy się badać?

Kolejna kwestia to: jak często robić cytologię. Według zaleceń PTGiP badanie należy powtarzać co 1-3 lata. Wielu ginekologów zaleca więc regularne wykonywanie badania co rok – taka profilaktyka jest najskuteczniejsza w wypadku standardowej cytologii „na szkiełko”. Natomiast, gdy wykonujemy cytologię płynną (LBC) wraz z testem na obecność HPV i wyniki obu badań są prawidłowe, kolejne pobranie cytologii można wykonać po 3 latach.

Program Profilaktyki Raka Szyjki Macicy w Polsce przeszedł istotną modernizację. Wprowadzono nowoczesny test molekularny HPV HR oraz cytologię na podłożu płynnym, które są znacznie skuteczniejsze w wykrywaniu przedrakowych zmian niż tradycyjna cytologia. Test HPV HR pozwala na identyfikację wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV), odpowiedzialnego m.in. za rozwój raka szyjki macicy. Badania te są finansowane przez NFZ i dostępne bez skierowania w ponad 2700 placówkach w całej Polsce, w tym w poradniach ginekologiczno-położniczych oraz niektórych POZ-ach.

Program skierowany jest do kobiet w wieku 25–64 lata i stanowi uzupełnienie profilaktyki pierwotnej, która obejmuje szczepienia przeciwko HPV dla dziewcząt i chłopców w wieku 9–13 lat. Minister Zdrowia Izabela Leszczyna podkreśliła, że lipiec 2025 roku to przełomowy moment dla zdrowia kobiet w Polsce, a nowe badania dają realną szansę na wykrycie zmian nowotworowych na bardzo wczesnym etapie. Dodatkowo, planowane są działania mające na celu umożliwienie pobierania materiału przez położne w placówkach POZ, co ma zwiększyć dostępność badań. Program nie tylko zwiększa skuteczność profilaktyki wtórnej, ale także wpisuje się w globalne zalecenia WHO dotyczące eliminacji raka szyjki macicy jako problemu zdrowia publicznego.

Cytologia w ciąży i po porodzie

O profilaktyce nowotworów szyjki macicy należy pamiętać również w ciąży. Cytologia ginekologiczna należy do badań, które kobieta powinna wykonać przed planowaną ciążą. W przypadku, gdy nie ma aktualnego badania, ginekolog prawdopodobnie pobierze cytologię podczas pierwszej wizyty „ciążowej”. Jeśli wynik będzie prawidłowy, kolejne badanie można wykonać standardowo (co ile robić cytologię – patrz wyżej). W innym wypadku cytologia w ciąży może być powtarzana lub może zostać pobrana już na pierwszej wizycie po połogu.

Cytologia jedynie wykrywa skutki działania wirusa HPV, czyli zmiany dysplastyczne w przebiegu raka szyjki macicy. Ale możesz też zadziałać krok wcześniej i spróbować zapobiec zakażeniu – sprawdź, jak się zaszczepić.

Referencje: 

1. The American College of Obstetricians and Gynecologists, Cervical Cancer Srceening FAQs. Online: https://www.acog.org/womens-health/faqs/cervical-cancer-screening Dostęp: 08.2025.
2. Agencja Ochrony Technologii Medycznych i Taryfikacji Wydział Świadczeń Opieki Zdrowotnej. Cytologia na podłożu płynnym w ramach programu profilaktyki raka szyjki macicy – kwalifikacja świadczenia. Raport w sprawie oceny świadczenia opieki zdrowotnej. Online: https://bipold.aotm.gov.pl/assets/files/zlecenia_mz/2017/194/RPT/2018.06.20_Cytologia_LBC_raport.pdf Dostęp: 08.2025.
3. Schemat postępowania w screeningu Raka Szyjki Macicy (RSM) – Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników (PTGiP) – Wersja XII 2021 w aktualizacji. Online: https://www.ptgin.pl/node/82 Dostęp: 08.2025.
4. Ministerstwo Zdrowia. Przełom w profilaktyce raka szyjki macicy – test HPV HR i cytologia na podłożu płynnym. https://www.gov.pl/web/zdrowie/przelom-w-profilaktyce-raka-szyjki-macicy–test-hpv-hr-i-cytologia-na-podlozu-plynnym. Dostęp: 08.2025.