Jak działa szczepienie przeciwko HPV?

Celem szczepienia przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) jest uzyskanie trwałej odporności względem wybranych, onkogennych typów tego wirusa, które mogą doprowadzić do rozwoju niektórych nowotworów (np. raka szyjki macicy, odbytu, sromu, pochwy). Jak działa szczepienie przeciwko HPV i czy pobudzane przez nie mechanizmy obronne zachodzą w organizmie także podczas naturalnej infekcji wirusem HPV?

Rolą układu immunologicznego jest rozpoznawanie i unieszkodliwianie chorobotwórczych patogenów, zanim te zdołają wyrządzić krzywdę organizmowi. Dzięki sprawnie działającym mechanizmom odpornościowym kontakt z wirusami czy bakteriami nie prowadzi do przetrwałych zakażeń i ich groźnych powikłań. Układ odpornościowy spełnia swoje zadanie szybko i sprawnie, jeśli zna swoich „wrogów”. Kiedy do organizmu wniknie nowy patogen, musi się go dopiero nauczyć, rozpoznać i znaleźć sposób, by go zneutralizować. Te zdolności układu odpornościowego do rozpoznawania patogenów i zapamiętywania, jak je zwalczać, wykorzystywane są w szczepieniach ochronnych.

Idea szczepień jest taka – zamiast czekać na pełnowymiarowy okaz wirusa czy bakterii, z którym organizm dopiero uczyłby się walczyć i mógłby tę walkę przegrać, można eksponować go na niegroźną, unieszkodliwioną wersję patogenu, która jednak wystarcza, by mógł wytrenować skuteczne mechanizmy obronne.

Preparat szczepionkowy może zawierać:

• całe, ale osłabione (atenuowane) drobnoustroje o obniżonej zdolności namnażania się i wnikania do organizmu, które w organizmie szczepionej osoby, imitują naturalną, ale znacznie słabszą infekcję,
• zabite drobnoustroje lub wyizolowane, oczyszczone antygeny wywołujące odpowiedź immunologiczną, często wraz z dodatkowymi adiuwantami, czyli substancjami wspomagającymi,
• mRNA lub wektory wirusowe, czyli informację genetyczną, na podstawie której w komórkach osoby szczepionej wytwarzany jest antygen.

Po podaniu szczepienia, w organizmie zachodzą podobne mechanizmy obronne, jakie towarzyszą kontaktom z prawdziwymi patogenami, czyli wytwarzają się przeciwciała i inne elementy układu odpornościowego, tworzy się też pamięć immunologiczna, zapewniająca długotrwały efekt ochronny szczepienia. Czas ochrony organizmu zależny jest od rodzaju szczepionki, typu patogenu, wieku pacjenta i innych czynników.

Celem szczepienia zawsze jest jednak ochrona organizmu przed patogenami wywołującymi zakażenia, których przebieg lub powikłania mogą być bardzo groźne, a czasami śmiertelne.

Szczepienie przeciwko HPV – jak pobudza układ odpornościowy?

Wszystkie szczepionki przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego wykorzystują cząstki wirusopodobne (VLP) i zawierają oczyszczone, wirusowe otoczki białkowe złożone głównie z białek L1, zdolne do wywoływania reakcji immunologicznej w organizmie. Cząstki wirusopodobne nie są zakaźne, ponieważ nie zawierają materiału genetycznego wirusa, ale są silnie immunogenne, czyli indukują wysoki poziom produkcji przeciwciał przez organizm.

Szczepienie przeciwko HPV daje trwałą ochronę, ale wymaga podania 2 lub 3 dawek, w zależności od wieku osoby szczepionej. W przypadku dzieci, u których pierwsza dawka została podana w wieku od 9 do 14 lat włącznie, szczepienie podaje się w schemacie 2-dawkowym (druga dawka w okresie od 5 do 13 miesięcy po podaniu pierwszej dawki), u osób w wieku od 15 lat i więcej konieczne jest zastosowanie schematu 3-dawkowego. Szczepienie podaje się przez skórę do mięśnia (najlepiej mięśnia górnej części ramienia lub uda).

Czy można naturalnie uodpornić się na HPV?

W przypadku niektórych infekcji, takich jak np. ospa wietrzna, naturalne przechorowanie zapewnia trwałą odporność przed ponownym zakażeniem tym samym patogenem. Naturalna infekcja wirusem HPV nie należy do tej grupy. Wirus brodawczaka ludzkiego zakaża nabłonki lub skórę, namnaża się więc tylko w komórkach nabłonkowych, bardzo lokalnie i najczęściej w miejscach, w których nabłonek gruczołowy przechodzi w płaski (szyjka macicy, odbyt). Nie przedostaje się do krążenia, nie powoduje wiremii i rozsiewu.

Immunogenność białek HPV jest niska, cykl rozwojowy wirusa zachodzi głównie w jądrze komórkowym, a białka produkowane są w niewielkiej ilości lub ich czas ekspozycji jest bardzo krótki. Wirus koduje również białka, których zadaniem jest osłabienie mechanizmów obronnych gospodarza. Przez to patogen długo może pozostawać nierozpoznany, uruchomienie naturalnych mechanizmów odpornościowych, prowadzących do skutecznej eliminacji zakażenia zajmuje przeciętnie około roku, a wytworzone przeciwciała nie mają właściwości neutralizujących i nie chronią przed powtórną infekcją.

W przypadku typów onkogennych wirusa HPV przetrwałe zakażenie może wiązać się z niekontrolowaną aktywacją dwóch genów wirusowych E6 i E7, stanowiących poważny czynnik ryzyka rozwoju nowotworów szyjki macicy (ponad 90% przypadków choroby wiąże się z infekcją HPV), pochwy (64-100%), raka odbytu (90%) czy raka sromu (15-30%).

Zupełnie inaczej wygląda reakcja immunologiczna organizmu po otrzymaniu szczepienia:

• preparaty zawierające antygeny wirusa HPV podawane są w mięśnie, czyli miejsca dobrze kontrolowane przez układ komórek dendrytycznych i limfocytów, co sprzyja powstaniu wysokiego miana przeciwciał przeciw HPV
• działanie preparatów wzmacniane jest przez różnego typu adiuwanty
• wirusopodobne cząstki (VLP) nie zawierają materiału genetycznego wirusa HPV, nie mają więc żadnych możliwości oddziaływania onkogennego
• w organizmie wytwarza się trwała pamięć immunologiczna dla typów wirusa, których antygeny obecne są w szczepionce – miana przeciwciał po podaniu tak skonstruowanego antygenu są ponad 100-krotnie wyższe niż po naturalnej infekcji.

Szczepienia przeciwko wirusowi HPV uznawane są za skuteczną metodę ochrony przed infekcją niektórymi genotypami wirusa brodawczaka ludzkiego oraz związanymi z nimi zmianami patologicznymi zależnymi od ekspresji onkogenów HPV.